Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ: τρεις εκθέσεις για τον ξεχασμένο Ολλανδό ζωγράφο

 

Με αφορμή την συμπλήρωση 450 χρόνων από το θάνατο του Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ, τρία μουσεία κοντά στη γενέτειρά του διοργανώνουν εκθέσεις με στόχο τη συνολική θεώρηση του έργου του.
Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ: ένας ξεχασμένος Ολλανδός ζωγράφος

Ο Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ (Maarten Van Heemskerck) γεννήθηκε το 1498 σε ένα χωριό λίγο βορειότερα του Χάαρλεμ. Ήταν γιος του αγρότη Jacob Willemsz van Veen, ο ζωγράφος όμως επέλεξε το όνομα του χωριού του (Χέιμσκερκ) για επώνυμό του. Ξεκίνησε την εκπαίδευση του πλάι στον ζωγράφο Κορνέλιους Βίλεμς στο Χάαρλεμ. Η απόφασή του αυτή δεν έγινε δεκτή από τον πατέρα του, ο οποίος τον κάλεσε πίσω στο χωριό, προκειμένου να ασχοληθεί με τη γεωργία. Ο ζωγράφος φιλονίκησε με τον πατέρα του και έφυγε για το Ντέλφτ, όπου μαθήτευσε δίπλα στον Γιαν Λούκας. Στη συνέχεια επέστρεψε στο Χάαρλεμ, εργαζόμενος αυτή τη φορά δίπλα στον Γιαν Φαν Σκόρελ, επηρεάστηκε δε από το ύφος του δασκάλου, το οποίο είχε επιρροές από την ιταλική τέχνη.

Σταθμός στην καλλιτεχνική εξέλιξη του Ολλανδού ζωγράφου ήταν το ταξίδι και η διαμονή του στην Ιταλία. Έφυγε από το Χάαρλεμ το καλοκαίρι του 1532 και έμεινε στην Ιταλία ως το 1536 ή 1537. Ταξίδεψε στην βόρεια και κεντρική Ιταλία, ενώ επηρεάστηκε από το έργο των Ραφαήλ και Μιχαήλ Άγγελου. Στη Ρώμη ο Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ δημιούργησε εκατοντάδες σχέδια κλασικών αγαλμάτων και αρχαίων αρχιτεκτονημάτων, τα οποία χρησιμοποίησε ως σημείο αναφοράς για τις μετέπειτα δημιουργίες του. Πολλά από αυτά σώζονται και σήμερα και εκτίθενται σε μουσεία, κυρίως στην Kupferstichkabinett στο Βερολίνο.

Το 1536 ή 1537 γύρισε πίσω στο Χάαρλεμ, όπου έμεινε ως το τέλος της ζωής του. Παντρεύτηκε δύο φορές. Η περιουσία της δεύτερης γυναίκας του τού εξασφάλισε μια καλή κοινωνική θέση και μια άνεση οικονομική. Ο Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ ανήκε στη Συντεχνία ζωγράφων του Χάαρλεμ «Άγιος Λουκάς» και μάλιστα το 1540 υπήρξε και επικεφαλής της.

Το 1572 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Χάαρλεμ από τους Ισπανούς, του επετράπη να καταφύγει στο Άμστερνταμ. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι επέστρεψε στο Χάαρλεμ, όπου και πέθανε σε ηλικία 76 ετών, το 1574.

Ο Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ, καθολικός ο ίδιος, είδε την πατρίδα του να ασπάζεται τον προτεσταντισμό. Μέχρι το 1560 πολλά εξαιρετικά έργα του, της ιταλικής περιόδου, είχαν καταστραφεί ή διασκορπιστεί, εν μέσω της καλβινιστικής εικονομαχικής κρίσης. Αργότερα, στη διάρκεια του 17ου αιώνα, η στροφή προς τα τοπία, που συνέβαλε στη διαμόρφωση της ταυτότητας της ολλανδικής ζωγραφικής, καταπόντισε το όνομα του ζωγράφου στη λήθη.

Το έργο του Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ περιλαμβάνει μια ποικιλία έργων, από θρησκευτικές σκηνές έως πορτραίτα της ανερχόμενης αστικής τάξης. Λίγο πριν φύγει για την Ιταλία ζωγράφισε τον πίνακα «Ο Άγιος Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία». Ο Άγιος Λουκάς ήταν προστάτης των ζωγράφων και το όνομά αυτού είχε η αντίστοιχη συντεχνία στο Χάαρλεμ. Σε ένθετη επιγραφή διαβάζουμε:

Αυτός ο πίνακας είναι αναμνηστικό του ζωγράφου του, Μάαρτεν Χέιμσκερκ. Εδώ αφιερώνει τους κόπους του στον Άγιο Λουκά ως ένδειξη σεβασμού στους συναδέλφους του στο επάγγελμα αυτό, του οποίου ο Άγιος είναι προστάτης.

Ο πίνακας αυτός κόπηκε με πριόνι και επανενώθηκε. Ωστόσο, λείπει ένα κομμάτι, όπου απεικονίζονταν ένας παπαγάλος. Πολύ αργότερα, περίπου 30 χρόνια μετά τον πρώτο, ο Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ θα ζωγραφίσει άλλον έναν πίνακα με αυτό το θέμα, για λογαριασμό εκκλησίας στο Ντελφτ.

Διάσημη είναι η σειρά χαρακτικών «Τα Θαύματα του Κόσμου». Ο Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ εικονίζει 8 αντί για τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου. Προσθέτει το Κολοσσαίο, το οποίο το απεικονίζει όπως σωζόταν κατά την εποχή του, ως ερείπιο δηλαδή. Τα χαρακτικά αυτά εκδόθηκαν το 1572.

Ένας ζωγράφος -τρεις εκθέσεις

Η τελευταία έκθεση που συμπεριέλαβε έργα του ξεχασμένου αυτού ζωγράφου έλαβε χώρα 40 χρόνια πριν. Συγκεκριμένα ήταν μια έκθεση του Rijksmuseum στο Άμστερνταμ, το 1980. Εκεί είχαν εκτεθεί έργα διάφορων Ολλανδών καλλιτεχνών πριν την εικονομαχική κρίση του 1566.

Φέτος είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται αποκλειστικά το έργο του καλλιτέχνη. Από τις 28 Σεπτεμβρίου 2024 έως τις 19 Ιανουαρίου 2025 τρία μουσεία επί ολλανδικού εδάφους φιλοξενούν τα έργα του Μάαρτεν Φαν Χέιμσκερκ. Στο Frans Hals Museum στο Χάαρλεμ -όπου έζησε και δημιούργησε ο ζωγράφος- παρουσιάζονται οι πρώτες δεκαετίες της ζωής του, πριν την αναχώρηση για την Ιταλία. Η έκθεση συνοδεύεται από έναν πλούσιο εικονογραφημένο κατάλογο των έργων του καλλιτέχνη, με πληροφορίες για τη ζωή, τα υλικά και τις τεχνικές του. Πρόκειται, μάλιστα, για την πρώτη φορά που εκδίδεται ένα έργο αφιερωμένο στη συνολική θεώρηση του έργου του Ολλανδού ζωγράφου.

Πάλι στο Χάαρλεμ και περπατώντας σε μικρή απόσταση από το Frans Hals Museum, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να περιηγηθεί στη δεύτερη προς τιμήν του Χέιμσκερκ έκθεση. Το Μουσείο Teylers -το παλαιότερο μουσείο με αδιάλειπτη λειτουργία στην Ολλανδία, αφού άνοιξε τις πύλες του το 1784- φιλοξενεί 65 έργα του καλλιτέχνη. Εδώ παρουσιάζεται και η δημοφιλής σειρά «Τα Θαύματα του Κόσμου».

Λίγο βορειότερα, 30 χιλιόμετρα από το Χάαρλεμ, το Μουσείο Stedelijk Museum Alkmaar, ένα από τα παλαιότερα μουσεία των Κάτω Χωρών, εξετάζει τα χρόνια που ο δημιουργός έμεινε στην Ρώμη, καθώς και την κατοπινή του εξέλιξη.

Οι τρεις αυτές εκθέσεις αντανακλούν την πολύχρονη έρευνα πάνω στη ζωή και το έργο του Χέιμσκερκ του Ολλανδού μελετητή Ilja M. Veldman. Ο ίδιος σε συνεργασία με τους επιμελητές του Frans Hals Museum, Jessica Roeders και Mireille te Marvelde, υπογράφει και τον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση στο Frans Hals Museum. Η έρευνά του κατέστησε εφικτή την αναγνώριση και απόδοση στον Χέιμσκερκ και άλλων, άγνωστων έως πρόσφατα έργων.

Φέτος το φθινόπωρο, λοιπόν, δύο πόλεις που δεν απολαμβάνουν την αναγνωρισιμότητα του γειτονικού Άμστερνταμ, αποτίουν φόρο τιμής σε ένα επίσης λιγότερο γνωστό τέκνο τους.