Πολιτεία ή Περί Δικαίου είναι ο πλατωνικός διάλογος που σημάδεψε ανεξίτηλα την ιστορία της φιλοσοφίας και επηρέασε καθοριστικά την πορεία της. Ξεφεύγοντας όμως από τους κόλπους της φιλοσοφίας, μπορεί κανείς να διαπιστώσει «πλατωνικές επιρροές» ακόμα και στον… Τόλκιν.
Οι συστάσεις, αν και περιττές:
Πολιτεία:
Ο εναλλακτικός τίτλος, προδίδει τον κεντρικό άξονα του έργου. Είναι ένας διάλογος που θεματικά, άπτεται του ζητήματος της Δικαιοσύνης. «Τί είναι η δικαιοσύνη;», «Ποιο είναι το ιδανικό κράτος και ποια είναι η δίκαιη ψυχή;» είναι από τα γνωστότερα θέματα του διαλόγου που ολοκληρώνεται περί το 370 π.Χ.
Πρόκειται για ένα έργο φιλοσοφικό, με ύψιστη λογοτεχνική αξία. Έντονοι και ιδιαίτεροι χαρακτήρες, θαυμάσιες περιγραφές και αφηγήσεις, ζωηροί διάλογοι και εικόνες. Ευφυέστατα φιλοσοφικά επιχειρήματα και διαφωνίες που συχνά εξελίσσονται ρεαλιστικότατα σε καβγάδες, είναι ό,τι καθιστά το κείμενο τόσο ζωντανό και άξιο της εκτίμησης των αναγνωστών, μαζί, φυσικά, με την ανεκτίμητη συμβολή του Πλάτωνα στην εξέλιξη της φιλοσοφική σκέψης.
Άρχοντας των Δαχτυλιδιών:
Η τριλογία του Τόλκιν σαφώς δεν είναι ένα φιλοσοφικό έργο, αλλά μυθιστόρημα φαντασίας. Η αφήγηση ακολουθεί τις περιπέτειες του Φρόντο και της ετερόκλητης συντροφιάς του, σε μια αποστολή που δεσμεύεται να φέρει εις πέρας. Αυτή, δεν είναι άλλη από την καταστροφή του Ενός Δαχτυλιδιού, το οποίο έχει τη δύναμη να ελέγξει όλο τον κόσμο, και ενώ κάνει αόρατο όποιον το φορά, ταυτόχρονα τον διαφθείρει.
Πλάσματα κάθε λογής, σμιλεύονται περίτεχνα από την συγγραφική ιδιοφυΐα του Τόλκιν και παίρνουν μορφή μέσα απ’ τις απεικονίσεις του. Λαμβάνουν δράση εντός φανταστικών συνθηκών, που μάλλον εμπνέονται από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Μάχες, πόλεμος, συμμαχίες και έριδες, δεν είναι άγνωστα στον Τόλκιν που βίωσε ενεργά τον Πρώτο Παγκόσμιο. Η λεπτομέρεια, η ζωντάνια και το ενδιαφέρον του κόσμου που πλάθει ο συγγραφέας είναι οι ακαταμάχητοι λόγοι που συνεπήραν το κοινό και έδωσαν το παράδειγμα για ένα νέο είδος λογοτεχνικής έκφρασης.
Ο συνδετικός κρίκος:
Στον Τόλκιν, το Ένα Δαχτυλίδι έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ στην Πολιτεία, που πρωταγωνιστεί η Δικαιοσύνη, εντοπίζεται ένας μύθος: το Δαχτυλίδι του Γύγη, ως υποστήριξη ενός φιλοσοφικού επιχειρήματος. Αν και η «συγγένεια» μεταξύ των Δαχτυλιδιών, δεν επιβεβαιώνεται ρητά, η επιρροή είναι πασιφανής.
Ο Γλαύκων, συνομιλητής του Σωκράτη, παίρνει το λόγο υποστηρίζοντας τα εξής: ο άνθρωπος πράττει το δίκαιο από αδυναμία να κάνει το άδικο. Αν υπήρχε τρόπος εξέτασης της συμπεριφοράς ενός άδικου και ενός δίκαιου ανθρώπου, αφού τους παραχωρήσουμε την εξουσία να κάνουν ό,τι βούλονται, θα διαπιστώναμε ότι ο τελευταίος θα συμπεριφερόταν όπως και ο πρώτος, εφόσον από τη φύση «κάθε πλάσμα επιδιώκει να έχει περισσότερα από τα άλλα θεωρώντας ότι αυτό είναι κάτι καλό». Όμως, ο άνθρωπος φοβούμενος το νόμο αναγκάζεται να σέβεται την ισότητα. Έτσι, αν είχε τη δύναμη που απέκτησε ο πρόγονος του Γύγη του Λύδου, θα παρατηρούσαμε κάτι πολύ διαφορετικό.
Ο μύθος:
Ποιος ήταν αυτός; Ένας απλός βοσκός, όπου στο μέρος που έβοσκε το κοπάδι του, μετά από νεροποντή και σεισμό, προς μεγάλη του έκπληξη, το έδαφος υποχώρησε. Μπήκε στο ρήγμα αυτό, περίεργος καθώς ήταν, και αντίκρισε ένα θέαμα ιδιαίτερο: ένα χάλκινο και κούφιο άγαλμα αλόγου μέσα στο οποίο βρισκόταν ένα υπερμέγεθες πτώμα, γυμνό, φορώντας μόνο ένα χρυσό δαχτυλίδι. Αφού το πήρε έφυγε. Φορώντας το, αργότερα, παρευρέθηκε σε μια συνάθροιση βοσκών. Όταν εντελώς τυχαία το δαχτυλίδι περιστράφηκε στο δάχτυλό του, έγινε αόρατος για τους άλλους. Στρέφοντάς το στην αρχική του θέση, γινόταν πάλι ορατός. Με τη βοήθεια του Δαχτυλιδιού, λοιπόν, πήγε στο βασιλιά, και αφού «μοίχευσε τη γυναίκα του, του επιτέθηκε μαζί της, τον σκότωσε και έτσι άρπαξε την εξουσία.»
Καταλήγει, με τούτο το μύθο, ο Γλαύκων στο συμπέρασμα ότι κανείς δεν είναι δίκαιος με τη θέλησή του. Αν κανείς μπορούσε να βρίσκεται υπεράνω των συνεπειών των πράξεών του, είτε αρχικά άδικος είτε δίκαιος, θα κατέληγε να συμπεριφέρεται άδικα, εφόσον έτσι ωφελείται.
Τα δύο Δαχτυλίδια:
Ο πλατωνικός μύθος, γίνεται το κύριο θέμα του μυθιστορήματος του «Άρχοντα». Μεταβάλλεται και εντάσσεται σε νέο λογοτεχνικό πλαίσιο, που ευρύτερα εμπνέεται από την σκανδιναβική και ευρωπαϊκή μυθολογία. Η έμπνευση αυτή αφορά, κυρίως στη δομή του κόσμου και των πλασμάτων, όχι απαραίτητα και στην «προέλευση» του Ενός Δαχτυλιδιού. Ο νορβηγικός μύθος, π.χ του Ζίκφριντ, είναι ένας εύλογος παραλληλισμός. Ωστόσο, το παντοδύναμο δαχτυλίδι που συναντάται εκεί δεν καθιστά τον ήρωα αόρατο.
Η αορατότητα του φέροντος του Δαχτυλιδιού είναι η ουσιαστικότερη ομοιότητα, μαζί με τη δύναμη που χαρίζει στον κάτοχο του. Μια βασική διαφορά παραμένει πως, στον Πλάτωνα, ο κάτοχος διατηρεί την ελευθερία της βούλησης, ενώ στον Τόλκιν, το Δαχτυλίδι του επιβάλλεται ως ανώτερη δύναμη.[1] Ωστόσο, αυτό είναι μια μετέπειτα προσθήκη στις ιδιότητες του Ενός Δαχτυλιδιού, που εξυπηρετεί την πλοκή και την αφήγηση της τριλογίας. Στο Χόμπιτ, όπου παρουσιάζεται για πρώτη φορά δεν υπάρχει καμία τέτοια αναφορά, αυξάνοντας την ομοιότητα μεταξύ των δύο αντικειμένων. Τόλκιν και Πλάτων, συμβολίζουν με την αορατότητα την εξαίρεση από τον ηθικό κανόνα. Η Αρετή και η Ηθική του φέροντος τους αφορά εξίσου και τους δύο.
Τέλος, η περιγραφή του Γκάνταλφ ταυτίζεται νοηματικά με την θέση του Γλαύκωνα: Αργά ή γρήγορα, όσο αγαθός και αν είναι ο κάτοχος του Δαχτυλιδιού, θα αρχίσει να συμπεριφέρεται φαύλα και η ηθική του θα διαφθαρεί από τη χρήση. Και ενώ τα δύο Δαχτυλίδια ρέπουν τον κάτοχο τους προς το κακό, ενδιαφέρον έχει ο παραλληλισμός της κατάληξης των δύο ιστοριών. Όπως ακριβώς η γοητευτική αφήγηση του Γλαύκωνα ανατρέπεται από τον Σωκράτη, έτσι και ο Φρόντο, υπερνικά τις αντιξοότητες και καταφέρνει να καταστρέψει το Δαχτυλίδι. Η αποδόμηση του επιχειρήματος και η υποστήριξη της Δικαιοσύνης ταυτίζεται συμβολικά με την καταστροφή του Δαχτυλιδιού και την επικράτηση της Αρετής.
Δεδομένης της καταγωγής εκ του υπέρτατου κακού προσωποποιημένου στον Σάουρον. Ταυτόχρονα, μπορεί να μην είναι γνωστός ο τρόπος κατασκευής του Δαχτυλιδιού του Γύγη, σίγουρα όμως στην ανακάλυψή του δεν αντανακλάται το υπέρτατο καλό.
Βιβλιογραφικές πηγές:
– Πλάτων, Πολιτεία (2017), Ν.Μ. Σκουτερόπουλος, Αθήνα: Πόλις
– Tolkien J.R.R., Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών – Η συντροφιά του δαχτυλιδιού (2002), Χατζηθανάση-Κόλλια, Αθήνα: Κέδροw
– Tolkien J.R.R., Χόμπιτ (2012), Γαβριηλίδη, Δεληγιάννη, Αθήνα: Κέδρος
0 Σχόλια