Καλλιτεχνικά κινήματα και φωτογραφία

 

Η τέχνη της φωτογραφίας, από τα πρώτα της βήματα, δέχθηκε πληθώρα επιρροών από τον χώρο της ζωγραφικής. Αμέτρητα κινήματα στον συγκεκριμένο τομέα ώθησαν την φωτογραφία στην υιοθέτησή τους και την περαιτέρω ιδιόμορφη εξέλιξή της.


Ουμανισμός (1930- 1960)

Θα έλεγε κανείς πως κάθε έργο ενός φωτογράφου που απεικονίζει τον άνθρωπο και τις ικανότητές του, πρέπει να ονομάζεται «ουμανιστικό». Κεντρικό στοιχείο στον άξονα του ουμανισμού είναι ο άνθρωπος, κάθε απόφαση του οποίου μεταμορφώνει την πανανθρώπινη ουσία του κόσμου. Αποτελεί ένα κίνημα ιδεών και φιλελεύθερων φιλοσοφικών απόψεων, προσανατολισμένο στις ιδιαίτερες ικανότητες του ανθρώπου και στην δυνητική χρήση αυτών. Αναπτύσσεται σημαντικά την δεκαετία του 1930, κατά την διάρκεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης και γίνεται μάρτυρας των εγκλημάτων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η φωτογραφία της εποχής περιλαμβάνει τον φτωχό άνθρωπο που ζει στον δρόμο, τον ασήμαντο εργάτη, τον χειρώνακτα και τον άνεργο, με την σκληρότητα που απαιτείται προκειμένου να βγουν στην επιφάνεια οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους. Προς το τέλος, το κίνημα απέκτησε πιο αισιόδοξο χαρακτήρα.

Κονστρουκτιβισμός (1920)

Ξεκινώντας από την Ρωσία, το κίνημα του κονστρουκτιβισμού στην φωτογραφία απέρριψε τον προσωπικό τρόπο φωτογραφικής απεικόνισης, τον ατομικισμό και την ιδιότυπη έκφραση, τα στοιχεία δηλαδή που συναπαρτίζουν την αστική τέχνη. Προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της νέας Σοβιετικής πραγματικότητας, κατέστησε την φωτογραφία κατεξοχήν κατάλληλη για την οπτική προπαγάνδα των πόστερ, των τοιχογραφιών και των εικονογραφήσεων των περιοδικών και βιβλίων. Μια νέα εποχή είχε ξεκινήσει και η φωτογραφία, πέρα από την πολιτικοποίησή της ενσωμάτωσε και το φωτομοντάζ στην τεχνική της.

Ιμπρεσιονισμός

Χαρακτηριστικό του ιμπρεσιονισμού στην φωτογραφία είναι η απόδοση του χρώματος ως ιδιαίτερη αποτύπωση του φωτισμού την δεδομένη χρονική στιγμή. Η ανάπτυξη της στιγμιαίας φωτογραφίας δίδαξε τη γοητεία μιας συμπτωματικής εικόνας από μια γωνία απροσδόκητη. Πολλοί ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι ασχολούνται ερασιτεχνικά με τον χώρο της φωτογραφίας. Οι φωτογράφοι επηρεάζονται επίσης από το Ιμπρεσιονιστικό κίνημα, στην αναζήτηση καλλιτεχνικής ταυτότητας στα έργα τους.

Σουρεαλισμός

Μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έκαναν την εμφάνισή τους δύο μεγάλα κινήματα που έμελλε να αλλάξουν τον τρόπο αντίληψης της τέχνης από τους ανθρώπους. Τα κινήματα αυτά ήταν ο Ντανταϊσμός (είσοδος πολέμου στην τέχνη και την ηθική) και ο Σουρεαλισμός με θεμελιωτή τον Andre Breton. Ο Σουρεαλισμός, εμφανώς επηρεασμένος από τον Φρόιντ, στόχευε στην ελευθέρωση των δυνάμεων από το ασυνείδητο μέρος της ψυχής του ανθρώπου, διαταράσσοντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις της εποχής. Η φωτογραφία αποτέλεσε κεντρικό σημείο και των δύο κινημάτων και ιδιαίτερα στον Σουρεαλισμό. Ο Breton υποστήριζε ότι η όραση ήταν κατά πολύ ανώτερη των άλλων αισθήσεων, και από το 1925 άρχισε να δείχνει μεγαλύτερη προτίμηση στη φωτογραφία.



Το Μπαουχάουζ

Τo Μπαουχάουζ ήταν μια καλλιτεχνική σχολή, που ιδρύθηκε από τον αρχιτέκτονα Walter Gropius. Κεντρικό στοιχείο του Μπαουχάουζ ήταν η εναρμόνιση των καλλιτεχνικών παραδόσεων με την κοινωνία της Βιομηχανίας, οι οποίες εκείνο τον καιρό θεωρούνταν άκρως αντίθετες. Η Σχολή του Μπαουχάουζ υπερηφανευόταν για μια σπουδαία ομάδα Ευρωπαίων διδασκάλων -με πιο αξιόλογους τους Wassily Kandinsky, Paul Klee και Laszlo Moholy-Nagy – που συνδεόταν με τους κύκλους της avant-garde. Το Μπαουχάουζ ανέπτυξε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα μαθημάτων και ένα ιδιόμορφο στυλ που κατόρθωσε επηρεάσει ολόκληρη την Δύση. Η φωτογραφία αρχικά έπαιζε σχετικό μικρό ρόλο στο Μπαουχάουζ. Αυτό άλλαξε το 1923, με το διορισμό του Moholy-Nagy ως διευθυντή του εργαστηρίου μετάλλου. Ο τελευταίος, μάλιστα, εξέδωσε ένα εικονογραφημένο βιβλίο με φωτογραφίες τραβηγμένες από τον ίδιο και τη γυναίκα του, Lucia Moholy, το οποίο συνόψιζε το εύρος και την γκάμα των δυνατοτήτων που πρόσφερε το Μπαουχάουζ.

Η τέχνη της φωτογραφίας, ιδιαίτερα κατά τον εικοστό αιώνα, γνώρισε σημαντική άνθηση και έθεσε τα θεμέλια για την μετέπειτα εξέλιξή της σε μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πηγές άντλησης της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ο κάθε φωτογράφος είναι ένας καλλιτέχνης. Μέσα από τον ιδιαίτερο τρόπο φωτογράφησής του αποτυπώνει τα συναισθήματά του, τις ανησυχίες του, τα βιώματα και τις σκέψεις του. Εμπνέεται μέσα από την καθημερινότητα, την ρουτίνα, τους ανθρώπους και δημιουργεί τέχνη που συγκινεί. Ενδέχεται η τέχνη του όμως να μας αφήσει και παγερά αδιάφορους, όπως και κάθε άλλη μορφή της. Ο Θανάσης Ματσόπουλος γράφει: «Ο χρόνος τελικά τοποθετεί τις περισσότερες φωτογραφίες, ακόμη και τις πιο ερασιτεχνικές, στο επίπεδο της τέχνης. Μια παλιά φωτογραφία κατέχει μια μαγική ιδιότητα, “είδε” πράγματα που χάθηκαν. Όλα τα έργα τέχνης, η τέχνη στο σύνολό της, είναι αινίγματα· αυτό εξόργιζε ανέκαθεν τη θεωρία της τέχνης… (Th. W. Adorno)».