Κομφούκιος: Ο μεγάλος Κινέζος δάσκαλος και φιλόσοφος (6ος αι)

Η πανάρχαια Ασιατική ήπειρος αποτελεί μία συμβατική οντότητα, τόσο ως προς τον γεωγραφικό, όσο και τον πολιτισμικό διαχωρισμό της από την Ευρώπη. Η εποχή μετά Χριστόν βρίσκει την ενδοχώρα της Ασιατικής ηπείρου κατακλυσμένη από ποικίλα βαρβαρικά φύλα, οι οποίοι έχουν αναπτύξει μεταξύ τους μία συγκρουσιακή πολιτική, που ακολούθως θα μεταφέρονταν στην Ευρώπη, είτε με την διάβαση του Καύκασου, είτε του νοτίου περάσματος κάτωθεν της οροσειράς και θα είχε ως αποτέλεσμα την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την οριστική μεταβολή των ευρωπαϊκών υποθέσεων.

Η περίπτωση της Άπω Ανατολής και συγκεκριμένα της Κίνας αποτελεί ένα εξέχον ιστορικό παράδειγμα. Η επιθετικότητα των Μογγολικών φύλων, άνωθεν της Κίνας, δεν της στέρησε σημαντική έκταση από την επικράτειά -τουλάχιστον την περίοδο του 3ου αι. μ.Χ.-, γεγονός που υποβοηθήθηκε από τη δεύτερη κατασκευαστική φάση του Σινικού Τείχους που είχε ως στόχο την περαιτέρω μείωση της προσβασιμότητας και την επιβράδυνση της επιθετικότητας των γειτονικών φύλων. Όπως στην περίπτωση της Ασίας, που μαστιζόταν από έριδες και διαφυλετικές συγκρούσεις, έτσι και η Κίνα υπήρξε απαρτισμένη και κατατετμημένη σε μικρές επικράτειες με φεουδαρχικό σύστημα, μία πραγματικότητα που ανέτρεψε η ενοποιητική ειρήνη της δυναστείας των Χάν (206-220 μ.Χ.).

Κομφούκιος – Δυναστεία των Χαν – Χάρτης – 3ος αι.

Μεταξύ άλλων τομών, η κεντρική διοίκηση υιοθέτησε ως επίσημη θρησκεία των Κομφουκιανισμό. Ο Κομφούκιος (551-479 π.Χ.), σύγχρονος του Σιντάρτα Γκαουτάμα-Βούδα και του Λάο Τσε, ιδρυτή του Ταοϊσμού, εισήγαγε μία θρησκεία που κατ’ εξαίρεση δεν έφερε μεταφυσικό περιεχόμενο και φρόντιζε για την κοινωνική και πολιτική ευστάθεια των κρατικών δομών. Όπως εύστοχα παραδίδεται από τον F. Braudel:




«Ο κομφουκισμός δεν είναι μόνο μία απόπειρα ορθολογικής εξήγησης του κόσμου, είναι και μία πολιτική και κοινωνική ηθική. Μπορεί να μην είναι πραγματική θρησκεία, όπως υποστηρίχθηκε, όμως είναι τουλάχιστον μία φιλοσοφική στάση, συμβατή και με κάποια θρησκευτικότητα, αλλά και με τον σκεπτικισμό και, ακόμη, με τον αμιγή αγνωστικισμό» .




Ο Κομφούκιος, και πιο συγκεκριμένα η ζωή του, αποτελεί μία αινιγματική υπόθεση καθότι οι σωθείσες βιογραφίες φαίνεται πως περιλαμβάνουν πληθώρα μυθολογικών προσεγγίσεων που εκτείνονται από τη στιγμή της γέννησης μέχρι και τον θάνατό του μεγάλου φιλοσόφου. Μία πρώτη προσπάθεια βιογραφικής ανάλυσης γίνεται από τον Shi Ji κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Χαν και 250 χρόνια μετά τον θάνατο του Κομφούκιου. Η σκέψη του Κομφούκιου καταγράφεται σε κείμενα όπως είναι τα Ανάλεκτα που περιλαμβάνουν ρήσεις και αποφθέγματα που παραδίδονται από τον κύκλο των μαθητών του. Ο χρόνος καταγραφής τους συνέβη, είτε επιτόπια την στιγμή της διδασκαλίας του Κομφούκιου, είτε συλλέχθηκαν μεταγενέστερα ενώ το νοηματικό τους περιεχόμενο φαίνεται αποκομμένο ενίοτε καταλήγοντας σε αινιγματικό αδιέξοδο. Αρκετά μεταγενέστερα της δυναστείας των Χαν σώζονται έργα-συλλογές αποφθεγμάτων όμοιες μ’ αυτό των Αναλέκτων όπως το Kongzi Jia Yu, οι οποίες, ωστόσο, θεωρούνται λιγότερο αξιόπιστες.

Όπως συμβαίνει με τις ανατολικές θρησκείες όπως ο Βουδισμός, ο Ταοϊσμός, το Ζεν, ο Κομφουκιανισμός δεν φέρει την τυπική δομή μίας δυτικής θρησκείας βασιζόμενης δηλαδή σε ένα ιερατείο ή ιερά βιβλία αλλά θα βασιστεί και θα εκπροσωπηθεί από μία τάξη μορφωμένων λόγιων μανδαρίνων. Παρότι δεν σώζεται κανένα γραπτό κείμενο του Κομφούκιου, η Μεγάλη Σχολή που ιδρύεται από τον αυτοκράτορα Βού στο πρώτο τέταρτο του 2ο αιώνα π.Χ, μεριμνά για την διδασκαλία του πνεύματος του κομφουκισμού μέσα από συνολικά πέντε αναγνώσματα (Μεταβολές, Ιστορία, Τελετουργίες, Ποίηση, Άνοιξη και Φθινόπωρο).

Ο λόγιος-δάσκαλος, που θα συσπειρώσει γύρω του μόνο ένα μικρό κλειστό κύκλο βοηθών, επρόκειτο να υιοθετήσει τη διδασκαλία μόνο ενός εκ των πέντε συγγραμμάτων με παγιωμένα δια βίου συμπεράσματα. Το συνολικό πνεύμα της θρησκείας του Κομφουκιανισμού απέβλεπε σε μία πιο τεκμηριωμένη οπτική εξήγησης του κόσμου, αποστασιοποιημένη αλλά σεβόμενη τις δύο κατά κόρον Κινεζικές «θρησκείες», την προγονολατρία και φυσιολατρία. Έτσι, ανέπτυξε και πρότεινε μία «νομοθεσία» κοινωνικού ήθους που προωθούσε τον σεβασμό και την υπακοή στην ιεραρχία και όριζε την ύπαρξη δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.

Βιβλιογραφία:
Fernard Braudel, Grammaire des civilizations, Flammarion, Collections Champs, Paris 1993, σελ. 266-268, 270, 277
Lee Dian Rainey, Confucius & Confucianism: The Essentials, Willey-Blackwell, A John Wiley & Sons, Ltd., Publication, 2010