Sponsor Advertise

Ζαν Ζακ Ρουσσώ: O άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος παντού όμως γύρω του βρίσκονται αλυσίδες



Πηγή: upload.wikimedia.org

Όλοι γεννηθήκαμε ελεύθεροι κατά το ριζοσπάστη φιλόσοφο Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Όμως παντού γύρω μας υπάρχουν αλυσίδες. Οι «αλυσίδες» αυτές που επιβάλλονται μέσω των κοινωνικών προτύπων ή μέσω των επιταγών που πλάθει ο νους; Ίσως από ένα άθροισμα και των δύο. Καθώς και οι δύο αυτοί συντελεστές έχουν έναν κοινό παρονομαστή: Είναι ανθρώπινα δημιουργήματα, είτε του εξωτερικού περιβάλλοντος με απώτερο σκοπό την κοινωνική ισορροπία. Είτε του εσώτερου εαυτού, που πολλές φορές μπορεί να αποδειχθεί και ως ο χειρότερος εχθρός της ίδιας της ύπαρξης.
Ζαν Ζακ Ρουσσώ: Μια σύντομη Βιογραφία

Γεννημένος στις 28 Ιουνίου του 1712, σε μία πόλη της Γενεύης αυστηρά προτεσταντική. Έμεινε ορφανός σε πολύ μικρή ηλικία. Μεγαλώνοντας και αντιλαμβανόμενος τον κόσμο, μίσησε κάθε περιορισμό που επιβάλλονταν στην ατομική του ελευθερία. Γεγονός που τον ώθησε στο να φύγει από την Γενεύη. Τα εφηβικά του χρόνια τα πέρασε με το να περιπλανιέται σε διάφορες πόλεις. Ήταν ένας ασυνήθιστος νέος με έντονες σεξουαλικές ανησυχίες και λέγετε ότι είχε μαζοχιστικές σεξουαλικές τάσεις. Ήταν δεκτικός στην ιδέα της γυναικείας κυριαρχίας. Διατυπώνοντας μάλιστα τα εξής λόγια: «Να πέφτεις στα πόδια μιας αυταρχικής ερωμένης, να υπακούς στις εντολές της και να ζητάς την συχώρεση της».

Κυρίαρχη επιρροή στην ζωή του είχε η Μαντάμ ντε Βαράνς. Στο πρόσωπο της γνώρισε τη μητρική φιγούρα που ποτέ δεν είχε. Η σχέση αυτή όμως, ξέφευγε από τα όρια της μητρότητας. Και μετά από πολλές περιπέτειες κατέληξε στο Παρίσι όπου γνώρισε την σύντροφο της ζωής του την Τερέζ Λεβασερ, με την οποία απέκτησε μαζί της πέντε παιδιά, τα οποία και εγκατέλειψε στο ορφανοτροφείο. Μια απόφαση για την οποία δεν συγχώρεσε ποτέ το εαυτό του. Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ ήταν αντικομφορμιστής, διαφωτιστής και οπαδός του κολεκτιβισμού. Για κάποιους αντιπροσωπεύει τον θεωρητικό εμπνευστή της Γαλλικής επανάστασης. Ήταν εκείνος που έβαλε τις βάσεις του σύγχρονου παιδαγωγικού συστήματος.

Ο Ελβετός φιλόσοφος, συγγραφέας και συνθέτης, έμελλε να επηρεάσει την οπτική μας για τον κόσμο και τη ανθρώπινη φύση. Με τις πολιτικές του ιδέες συνέβαλε στην ανάπτυξη της κομμουνιστικής καισοσιαλιστικής θεωρίας. Καθώς και της ιδεολογίας του εθνικισμού.
Το Κοινωνικό συμβόλαιο





«Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος αλλά παντού είναι στις αλυσίδες. Και εκείνος που πιστεύει ότι είναι κύριος άλλων είναι ο ίδιος περισσότερο σκλάβος από αυτούς».

Με αυτά τα λόγια ξεκινάει το πρώτο κεφάλαιο από το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» του Ρουσσώ. Το έργο εκδόθηκε το 1762 στο Παρίσι, στην προπαρασκευαστική περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης. Μία περίοδο κατά την οποία κορυφώνεται η κριτική για την γαλλική απολυταρχία.

Ο Ρουσσώ αναζητά μέσα από το έργο του την απάντηση στο αν μπορεί να υπάρξει στην πολιτική κοινωνία, ένας κανόνας δίκαιης και ασφαλούς διακυβέρνησης, ο οποίος θα εκλαμβάνεται «τους ανθρώπους όπως είναι και τους νόμους όπως μπορούν να γίνουν». Στο έργο του οι έννοιες δικαιοσύνη και ωφελιμότητα είναι αδιάσπαστες καθώς επιλέγει να συνδέει αυτό που επιτρέπει το δίκαιο με αυτό που ορίζει το συμφέρον. Ο Ρουσσώ δεν είναι ούτε ηγεμόνας, ούτε νομοθέτης άλλωστε αυτός είναι και ο λόγος που γράφει για την πολιτική.


«Αν ήμουν ηγεμόνας ή νομοθέτης δεν θα έχανα τον καιρό μου να μιλώ για το τι πρέπει να γίνει. Θα το έκανα και θα σιωπούσα».

Για τον Ρουσσώ, η ελευθερία είναι σύμφυτη στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος γεννήθηκε για να είναι ελεύθερος και όποιος απαρνείται την ελευθερία του είναι σαν να απαρνείται την ίδια του τη φύση. Συνδέοντας τη φύση του ανθρώπου με την ελευθερία, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ αντιπαρατίθεται στις προσεγγίσεις του Hobbes και του Grotius που θέλουν ως βάση παραγωγής της πολιτικής, τις συγκρουσιακές σχέσεις των ανθρώπων. Ο Ρουσσώ αναφέρει ότι: «Ο πόλεμος του ανθρώπου με τον άνθρωπο δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ούτε στη φυσική κατάσταση, στην οποία δεν υπάρχει σταθερή ιδιοκτησία, ούτε στην κοινωνία όπου τα πάντα βρίσκονται υπό την εξουσία των νόμων».
Προϋποθέσεις

Το κοινωνικό συμβόλαιο προϋποθέτει την ολοκληρωτική αλλοτρίωση του κάθε μέλους μαζί με όλα τα δικαιώματα στο σύνολο της κοινότητας. Εφόσον όλοι παραχωρούν τους εαυτούς τους σε όλους, ταυτόχρονα κανείς δεν παραχωρεί τίποτα σε κανένα. Οι όροι του κοινωνικού συμβολαίου είναι ίσοι για όλους. Οι ιδέες που κυριαρχούν είναι εκείνες της ισονομίας και της ελευθερίας. Το δημόσιο αυτό πρόσωπο που συγκροτείται έτσι με την ένωση όλων των άλλων αποκαλούνταν άλλοτε πόλις και παίρνει σήμερα το όνομα πολιτεία ή πολιτικό σώμα, το οποίο αποκαλείται από τα μελή του κράτους όταν είναι παθητικό, κυρίαρχος όταν είναι ενεργητικό και δύναμη όταν συγκρίνεται με τα όμοια του. Ως προς τα μέλη του, αυτά παίρνουν συλλογικά το όνομα λαός, και το καθένα ξεχωριστά αποκαλείται πολίτης εφόσον συμμετέχει στην κυρίαρχη εξουσία, και υπήκοος εφόσον υποτάσσεται στους νόμους του κράτους.

Με το κοινωνικό συμβόλαιο οι άνθρωποι αφήνουν πίσω τους την πρωτόγονη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν και περνούν στην πολιτική ένωση, στην οποία το ένστικτο αντικαθίσταται από την δικαιοσύνη και η κτήση με την ιδιοκτησία. Ποια μορφή διακυβέρνησης όμως οφείλει να έχει η πολιτεία σύμφωνα με τα πρότυπα του Ρουσσώ; Ο ίδιος απαντά το εξής: «Αποκαλώ πολιτεία κάθε κράτος που κυβερνάται από νόμους, όποια και αν είναι η μορφή της κυβέρνησης, γιατί τότε μόνο κυβερνά το δημόσιο συμφέρον και το δημόσιο πράγμα έχει πραγματικό νόημα».
Γαλλική Επανάσταση

Σημαντική επιρροή άσκησε επίσης και στην σύγχρονη πολιτική σκέψη. Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσσώ, επηρέασε και την Γαλλική Επανάσταση. Στο πρώτο άρθρο της Διακήρυξης του Ανθρώπου και του Πολίτηορίζεται ότι: «Οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι και ίσοι προς τα δικαιώματα τους. Οι κοινωνικές διακρίσεις δεν μπορούν να θεμελιωθούν παρά μόνο στο δημόσιο όφελος». Τέλος, αξίζει να προσθέσουμε, ότι η πολιτική και ηθική σκέψη του Καντ συνδέεται σε έναν βαθμό με το Κοινωνικό Συμβόλαιο.
Η αναγκαιότητα της εκπαίδευσης

Το έργο του «Αιμίλιος», αποτελεί την μεγαλύτερη επιστημονική προσέγγιση για το πως η παιδεία μπορεί να καθορίσει και να διαμορφώσει την ανθρώπινη φύση, αναφέροντας ότι ο άνθρωπος γεννιέται καλός και γίνεται μοχθηρός εν συνεχεία της ζωής του. Μέσα από την κακή επιρροή της κοινωνίας στην οποία ζει. Η μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης μπορεί να γίνει το κατάλληλο όργανο για να δημιουργηθεί μια ανθρωπότητα καινούργια και καλύτερη. Ένας δάσκαλος δεν θα πρέπει να διδάσκει κανέναν με άμεσο τρόπο. Αλλά θα πρέπει να περιορίζεται στην άφθονη και αυθόρμητη ανάπτυξη του μαθητή. Όλες οι αντιλήψεις γεννιούνται από τη σχέση με το περιβάλλον. Επομένως η εκπαίδευση είναι εκείνη που διαμορφώνει τα μυαλά.

Ένας μαθητής από την άλλη πλευρά, στον οποίο αντιπαραθέτονται διαφορετικά μαθήματα, δεν εκπαιδεύεται ορθά. Καθώς αδυνατεί να έρθει σε αρμονία με τον εαυτό του. Αντίθετα, ο μαθητής στον οποίο οι διδασκαλίες συμπίπτουν και έχουν τους ίδιους σκοπούς και περιεχόμενο, είναι ο μόνος που καταφέρνει να ζει λογικά με τον εαυτό του. Μόνο αυτός είναι σωστά εκπαιδευόμενος.

Γεννιόμαστε αδύναμοι και έχουμε ανάγκη από δυνάμεις, γεννιόμαστε απροετοίμαστοι για τα πάντα και έχουμε ανάγκη από βοήθεια. Γεννιόμαστε ανόητοι και έχουμε ανάγκη από κρίσεις. Όλα αυτά που δεν έχουμε από την γέννηση μας και τα οποία έχουμε ανάγκη όταν μεγαλώνουμε, μας τα παρέχει η εκπαίδευση. Αυτήν την εκπαίδευση την παίρνουμε είτε από την φύση, είτε από τους ανθρώπους, είτε από τα πράγματα.

Η εσωτερική ανάπτυξη των ιδιοτήτων και των οργάνων μας, είναι η εκπαίδευση της φύσης. Ο τρόπος που διδασκόμαστε για να την χρησιμοποιούμε, είναι η εκπαίδευση των ανθρώπων. Η απόκτηση της εμπειρίας στα αντικείμενα που μας συγκινούν, είναι η εκπαίδευση των πραγμάτων. Συνεπώς, ο καθένας από εμάς εκπαιδεύεται από τρία διαφορετικά είδη δασκάλων.
Το τέλος

Στις 2 Ιουλίου του 1778, ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ πεθαίνει από ουραιμία, αν και φήμες λένε ότι αυτοκτόνησε. Πρόκειται για μια αμφισβητούμενη προσωπικότητα με αντιφατικές ίσως απόψεις, που όμως κατατάσσεται στους προοδευτικούς διαφωτιστές αλλά και μεγάλους αμφισβητίες της εποχής του. Έχοντας χαρακτηριστεί από πολλούς και ως «πατέρας του ρομαντισμού», αποτέλεσε έναν ακόμη ιδεολογικό εκπρόσωπο, από τους θεωρητικούς πατέρες της Γαλλικής αστικής επανάστασης. Καθώς τα έργα του αναγνωρίστηκαν και ενέπνευσαν την Γαλλική Επανάσταση του 1789 που με την σειρά της επηρέασε και άλλαξε τον τρόπο που σκέφτονταν οι άνθρωποι μέχρι τότε.
Σημαντικότερα έργα
Le Devin du Village (Ο μάγος του χωριού-όπερα, 1752)
Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les hommes (Διατριβή για την προέλευση και τις βάσεις της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων, 1754)
Julie ou la Nouvelle Héloïse (Ιουλία ή Η νέα Ελοΐζα, 1761)
Du contrat social ou principes du droit politique (Περί του κοινωνικού συμβολαίου ή αρχές του πολιτικού δικαίου, 1762)
Émile ou De l’éducation (Αιμίλιος ή Περί Αγωγής, 1762)
Les Confessions (Εξομολογήσεις, 1770/1782)
Rêveries du promeneur solitaire (Εξομολογήσεις του μοναχικού οδοιπόρου, 1782)

Ένας μικρός επίλογος

Για τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ, καθήκον της φιλοσοφίας είναι να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τις αλυσίδες που του επιβάλει η κοινωνία και να τον οδηγήσει στην πρωτόγονη ελευθερία του. Ο πολιτισμός και η πρόοδος για τον Ρουσσώ, δεν έχουν κάνει τους ανθρώπους ηθικά καλύτερους ή ευτυχέστερους.Αντιθέτως ο πολιτισμός κινδυνεύει να καταστρέψει όλα όσα μας κάνουν πραγματικά ανθρώπους. Ο Ρουσσώ αναφέρει επίσης πως: «Ο άνθρωπος δεν τόλμα πια να εμφανιστεί όπως πράγματι είναι». Τα πολιτισμένα άτομα εμφανίζονται ευγενικά και γοητευτικά, αλλά στο βάθος είναι γεμάτα φόβο, καχυποψία, μίσος, προδοσία και κυνισμό. Είναι σαν μαριονέτες που τις κινεί η τάση για συμμόρφωση με τα κοινωνικά ήθη. Η ιστορία της ανθρωπότητας δεν είναι μια εξέλιξη αλλά ένας εκφυλισμός. Το συμβόλαιο στο οποίο βασίζεται η κοινωνία πρέπει να διασφαλίζει ταυτοχρόνως την ατομική ελευθερία και το σεβασμό των κοινών κανόνων. Μόνο τότε, ο καθένας από μας θα είναι πραγματικά σε θέση να προσφέρει τον εαυτό του σε όλους. Χωρίς να χάνει την φυσική του ελευθερία. Γιατί αυτή είναι αδιαπραγμάτευτη. Χωρίς να υπόκειται σε νομικούς κανόνες, συμβόλαια και κοινωνικές συμβάσεις.

Δημοσίευση σχολίου

0 Σχόλια