Ο Ερωτόκριτος ως διαχρονικό φυλαχτό αξιών

Ο Ερωτόκριτος γράφτηκε από το Βιτσέντζο Κορνάρο κατά την τελευταία δεκαετία της ζωής του (1600-1610) και η πρώτη χειρόγραφη έκδοση έγινε το 1713 στη Βενετία.

Έκτοτε ακολούθησαν πολλές χειρόγραφες και αργότερα έντυπες εκδόσεις, μα τη μεγαλύτερη διάδοση τη γνώρισε με τον προφορικό λόγο. Αν και αποτελείται από περίπου 10.000 στίχους διασώθηκε στο πέρασμα των αιώνων από τους χιλιάδες Κρητικούς που αποστήθιζαν αγαπημένους στίχους, ενότητες μα και ολόκληρο το έργο στο σύνολό του. Κι αυτό γιατί ο Ερωτόκριτος έγινε ιδιαίτερα προσφιλής για το θέμα του, το λυρισμό, τη γνώση που απλόχερα χαρίζει και την παραμυθία που προσφέρει.

Σε χρόνια και σε τόπους όπου οι διασκεδάσεις ήταν σπάνιες ο Ερωτόκριτος αποτέλεσε τον πιο συνήθη κι αγαπητό σύντροφο και διδάσκαλοι στις διηγήσεις των γεροντότερων προς τις νέες γενιές.

Παρηγόρησε νέους και νέες, φώτισε το δρόμο προς την πλήρωση του έρωτά τους. Συντρόφευε βοσκούς ξορισμένους στη μοναχικότητά τους και ξενιτεμένους διψασμένους για το νόστο στην πατρίδα της αγάπης. Ήταν (και είναι) το πιο μπρόσκαιρο και χιλιοειπωμένο τραγούδι στα χείλη των απανταχού Κρητών.



Ακόμη κι όταν τα βιβλία ήταν ελάχιστα, ένας τουλάχιστον κάτοικος κάθε χωριού της Κρήτης είχε στα χέρια του ένα αντίτυπο του Ερωτόκριτο ή γνώριζε μεγάλο μέρος των στίχων του. Ήταν εκείνος που συχνότερα μονοπωλούσε το ενδιαφέρον στις αποσπερίδες και τις βεγγέρες μα και σε κάθε συγκέντρωση. Ο Ερωτόκριτος είχε ενδιαφέρον για όλους και πάντα υπήρχε η αφορμή για να ξεκινήσει η ανάγνωσή του ή η από στήθους αφήγησή του.

Φτάνοντας στο σήμερα συναντούμε αρκετούς από τους γεροντότερους μα και πολλούς νέους να σιγοτραγουδούν στίχους του Ερωτόκριτου, να απαντούν σε μαντινάδα με μαντινάδα του, να βρίσκουν μέσα στους στίχους του τη λύση σε κάποιον προβληματισμό τους. Κι αυτό γιατί η διαχρονικότητα της αξίας του είναι άσβεστη.

Ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου μελοποιήθηκε και ερμηνεύθηκε από πλειάδα καλλιτεχνών και οι θεατρικές διασκευές του όλο και αυξάνονται. Μάλιστα το 2019 ορίστηκε ως έτος Ερωτόκριτου.

Γραμμένος σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και με την Κρητική διάλεκτο ο Ερωτόκριτος τραβά ευθύς το ενδιαφέρον. Αν και το θέμα του δεν είναι πρωτότυπο ο Βιτσέντζος Κορνάρος κατάφερε να πρωτοτυπήσει προσαρμόζοντας το μοτίβο των αποχωριζόμενων εραστών στο περιβάλλον της εποχής και στα ελληνικά δεδομένα. Η άσφαλτη χρήση της Κρητικής διαλέκτου, οι άψογες περιγραφές του “ωραίου”, το πλήθος και η γκάμα των παρομοιώσεων, η ροή της αφήγησης, η πλοκή και οι διάλογοι εξάπτουν τη φαντασία του αναγνώστη.

Η εύστοχη αποτύπωση των συναισθημάτων των δυο ερωτευμένων νέων και η φωνή της λογικής από τους δύο συμπαραστάτες τους φουντώνουν τη δίψα μας για κατανόηση, αποδοχή και βοήθεια. Ο αναγνώστης συμπάσχει με τους ήρωες και ταυτόχρονα, αντλεί δύναμη απ’αυτούς. Οι όμορφες περιγραφές ξεταραχίζουν την ψυχή μας και οι σκηνές των μαχών αντρώνουν την καρδιά μας.

Ο Ερωτόκριτος απευθύνεται σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, αλλά ούτε και χρονολογίας.


Η αέναη μάχη με τις επιθυμίες μας, οι αρετές της υπομονής και της υπακοή καθώς και οι αξίες του έρωτα, της φιλίας και της συντροφικότητας διατρέχουν το έργο. Στο τέλος η αγάπη και το δίκιο νικούν, η υπομονή, το θάρρος και η εγκαρτέρηση ανταμείβονται και η πρεπειά με την Τιμή μένουν άθικτες δίχως να γαριώσουν τη χαρά της πλήρωσης.

Ο έρωτας του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας πρωτόγνωρος και για τους δυο στην αρχή, κρυφός απ’τα ξένα μάτια ως το τέλος άντεξε και κάρπισε. Ούτε ο Ερωτόκριτος αρνήθηκε την Αρετή παρά το διωγμό του μα ούτε και η Αρετούσα έστερξε στη θέληση του πατέρα της παρά τη φυλάκισή της.



Πώς λοιπον να μη διδαχτεί κάποιος και να μην αντλήσει δύναμη και σοφία για τις δυσκολίες της ζωής; Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα αποτελούν πρότυπα ιδιοσυγκρασιών και χαρακτήρων. Ο Πολύδωρος (φίλος του Ερωτόκριτου) και η Φροσύνη(παραμάνα της Αρετής) αντικατοπτρίζουν τη φωνή της λογικής και το εχέμυθο στήριγμα που όλοι χρειαζόμαστε. Ο παντογνώστης ποιητής θυμίζει μικρό Θεό που ‘κνογελά με τα δρώμενα χωρίς να παρεμβαίνει καθώς η πείρα της ζωής του δίνει τη δυνατότητα.



Όσο για τη γλώσσα του, ο Ερωτόκριτος είναι ένα μαγευτικό παλίμψηστο. Μέσα από τις λέξεις του καθε μυημένος που απολαμβάνει τη μελωδικότητά τους μπορεί να αφουκραστεί την Ψυχή του Κρητικού λαού, αθάνατη κι εξελιγμένη από τα χρόνια πριν τον Κορνάρο ως και σήμερα.

Αρκεί κάποιος να ανοίξει τον Ερωτόκριτο σε μια τυχαία σελίδα κι οι στίχοι θα τον καθοδηγήσουν στην επίλυση όποιου θέματος τον ταλανίζει. Κι όσο περισσότερους στίχους αποστηθίζει κανείς τόσο περισσότερο απόσταγμα σοφίας ενσταλάζει μέσα του.